Czym są zaburzenia integracji sensorycznej i jak je rozpoznać?

Jako terapeuta integracji sensorycznej i psycholog, codziennie spotykam się z dziećmi, które w wyjątkowy sposób odbierają otaczający je świat. Czasem ich reakcje wydają się niezrozumiałe: jedno dziecko unika jasnego światła, inne uwielbia się kręcić i skakać bez końca. Gdy rodzice pytają mnie, co to wszystko oznacza, odpowiadam zawsze tak samo: "Wasze dziecko odbiera świat tak, jak działa jego układ sensoryczny. A ja jestem tu po to, by pomóc mu ten świat troszkę uporządkować."

Dziś opowiem, czym są zaburzenia integracji sensorycznej, jak działają nasze zmysły (także te mniej znane), i co się dzieje, gdy ich praca jest nieprawidłowa

Świat oczami układu sensorycznego

Czy zastanawialiście się kiedyś, jak wiele informacji nasz mózg musi przetworzyć w każdej sekundzie? Wzrok, słuch, dotyk, zapach, smak – to tylko wierzchołek góry lodowej. Nasze ciało posiada aż 8 podstawowych systemów sensorycznych, które współpracują niczym dobrze zgrana orkiestra. Każdy z nich odgrywa swoją rolę, a razem tworzą symfonię, dzięki której możemy uczyć się, bawić i funkcjonować.

8 podstawowych zmysłów

1. Klasyczne zmysły (odbiór bodźców z otoczenia):

Wzrok (układ wzrokowy): pozwala nam widzieć obrazy, kolory, ruchy, kształty.
Słuch (układ słuchowy): umożliwia odbieranie i przetwarzanie dźwięków, w tym ich natężenia, wysokości i kierunku.
Węch (układ węchowy): odpowiada za odbieranie zapachów i ich identyfikację.
Smak (układ smakowy): pozwala na rozróżnianie smaków (słodki, słony, kwaśny, gorzki, umami).
Dotyk (układ dotykowy): odbiera bodźce z powierzchni skóry, takie jak temperatura, faktura, nacisk, ból, łaskotanie.

2. Układy zmysłowe wewnętrzne (kluczowe w teorii SI):

Propriocepcja (zmysł ciała): Dostarcza informacji o położeniu ciała i jego ruchach w przestrzeni. Dzięki propriocepcji wiemy, gdzie znajdują się nasze kończyny, nawet bez patrzenia, oraz jak mocno ściskamy przedmiot.
Układ przedsionkowy (zmysł równowagi): Znajdujący się w uchu wewnętrznym, reguluje nasze poczucie równowagi i kontrolę ruchu. Dzięki niemu możemy chodzić prosto, kołysać się na huśtawce i utrzymywać stabilność.
Interocepcja (zmysł wnętrza ciała): Rejestruje bodźce płynące z narządów wewnętrznych, takich jak żołądek, płuca, serce. Dzięki interocepcji czujemy głód, sytość, pragnienie, potrzebę snu, oddychania, a także temperaturę wewnętrzną ciała.

Dodatkowe systemy sensoryczne

1. Neurocepcja (zmysł bezpieczeństwa)

Mechanizm opisany w teorii poliwagalnej Stephena Porgesa. Automatycznie ocenia, czy otoczenie jest bezpieczne, co wpływa na nasze reakcje emocjonalne i behawioralne.

2. Poczucie czasu (czas jako zmysł)

Choć nie jest formalnie uznawany za zmysł, zdolność do odczuwania upływu czasu (temporalna percepcja) może być postrzegana jako wewnętrzny system sensoryczny. Dzieci z zaburzeniami SI mogą mieć trudności z oceną, ile trwa zadanie lub jak długo coś się dzieje, co wpływa na ich zdolność organizacji.

Kiedy orkiestra gra fałszywie

Zaburzenia integracji sensorycznej to sytuacja, w której zmysły nie współpracują tak, jak powinny. To tak, jakby skrzypce w orkiestrze grały za głośno, a sekcja rytmiczna ledwo była słyszalna. Mózg nie wie, które informacje z otoczenia są ważne, a które można zignorować.

Oto, jak te trudności mogą wyglądać na co dzień:

1. Dzieci unikające bodźców

Nie znoszą przytulania i mają problem z noszeniem ubrań z metkami.
Zatykanie uszu w hałaśliwym miejscu lub panika przed jasnym światłem.
Odrzucają nowe smaki, ograniczając swoją dietę do kilku ulubionych produktów.

2. Dzieci poszukujące bodźców

Kochają się kręcić, skakać, wspinać i nigdy się tym nie męczą.
Zawsze coś ściskają, gryzą lub wkładają do buzi.
Są „nieustraszonymi” dziećmi – nie czują bólu ani zimna.

3. Problemy z równowagą i koordynacją

Dziecko wydaje się niezręczne: potyka się, upuszcza przedmioty, nie potrafi złapać piłki.
Woli siedzieć niż biegać i unika aktywności fizycznej.

4. Trudności emocjonalne

Wycofanie w grupie rówieśniczej lub nieprzewidywalne wybuchy złości.
Trudności z koncentracją w szkole – ciągłe wiercenie się lub przeciwnie, „zamykanie się w sobie”.

Dlaczego warto się tym zająć?

Wyobraź sobie, że cały dzień chodzisz w za ciasnych butach. Nie możesz się skupić na rozmowie, na pracy, nawet na własnych myślach ponieważ stale coś ci przeszkadza, coś stale uwiera. Tak właśnie czują się dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej. Dzięki odpowiedniej diagnozie i terapii można pomóc im lepiej zrozumieć swoje ciało i otoczenie.

Co możesz zrobić jako rodzic?

Jeśli rozpoznajesz opisane objawy u swojego dziecka, najlepszym krokiem jest konsultacja ze specjalistą. Zaburzenia integracji sensorycznej można nie tylko diagnozować, ale także skutecznie wspierać poprzez terapię na sali sensorycznej oraz w domu. W kolejnych wpisach opowiem dokładnie, na czym taka terapia polega i dlaczego ruch, huśtawki i inne aktywności są kluczem do sukcesu.

Zrozumienie sensorycznego świata dziecka to pierwszy krok ku lepszemu porozumieniu i wspólnemu odkrywaniu świata.